Obstakels die we tegenkomen in onze zoektocht naar liefde, geluk, acceptatie, gemoedsrust, etc. … wie kent ze niet. Hoe zou je leven eruit zien als je wat meer invloed zou hebben op je eigen emotionele gezondheid en welzijn? In dit blog geef ik je een eenvoudige oefening – “the line of choice” – die je kan helpen bij het bevorderen van die levenskunst. Op weg naar meer emotionele vrijheid!
Zou je durven geloven dat je minder last zou kunnen leren hebben van die obstakels, omstandigheden en van mensen “die je niet liggen”? In welke situatie we ook verkeren, in wezen hebben we altijd de mogelijkheid een keuze te maken ten aanzien van hoe we daarop reageren. Maar dat doen we doorgaans niet.
Ieder mens heeft zo zijn eigen “rode knoppen” en als iemand daarop drukt worden we “getriggerd”, of het nu op werk is, bij vrienden, in je relatie of in je gezin. Feit is dat we bijna allemaal een groot deel van de tijd leven op de “automatische pilot”. Als er dan iets gebeurt wat ons raakt, zorgt die automatische pilot – voor dat we het weten – voor een onmiddellijke reactie om ons daartegen te beschermen.
Het vraagt wel wat oefening, maar je kunt je ook niet laten triggeren, betrokken blijven en regie leren nemen over je eigen (gevoels) reactie.
Het begint met weer leren beseffen dat er niets mis met je is! Kun je het je voorstellen? Hoe bevrijdend zou dat zijn, toch?! Dat is precies de start van het Enneagram Prison Project – programma, waar Bart Schwarz en ik kennis mee maakten. Het is een programma dat mensen in de gevangenis zich helpt te bevrijden uit de gevangenis die ze zelf hebben gecreëerd en in stand houden, omdat ze ooit de pech hadden niet de juiste steun en veiligheid te hebben gekregen in hun leven, vaak al vroegste kindertijd. De “gevangenis” die gecreëerd is omdat ze moesten overleven en daardoor delen van henzelf moesten opgeven, die hen uiteindelijk in de problemen heeft gebracht.
Hun letterlijke gevangenis is eigenlijk de resultante van onze maatschappelijke problemen en de daaraan verwante (culturele) geschiedenis, waar een individu met net iets meer pech terecht kan komen. Parallellen zijn echter te trekken met burn-out, psychische problematieken en ziekte, of met je eigen relatieproblemen of samenwerkingsproblemen. Dit zijn net zo zeer “gevangenissen” waar je soms maar niet meer uit weet te komen zonder adequate steun.
Voorbeeld: Jessica groeide op in een gezin, waar haar moeder kampte met traumatische gebeurtenissen die ze in de oorlog had meegemaakt. Daar werd niet over gesproken, maar Jessica met haar gevoelige aard voelde haar verdriet heel goed aan. Op jonge leeftijd besloot zij al dat het belangrijk was haar moeder te helpen, ook met de zorg van haar broertjes en dat het zij beter haar eigen behoeften en gevoelens niet kon uiten. Dit zorgde voor veel waardering van haar ouders, waar ze trots op was. Zo ontstond een patroon, waar ze steeds beter leerde af te stemmen op de behoeften van anderen en waarin ze feilloos de behoeftige medemens wist te vinden, op zoek gelegenheid om te helpen. Hier had ze later professioneel veel profijt van had in haar beroep als verpleegkundige. De waardering van anderen voor al die goede zorg was echter vaak niet zo persoonlijk als zij graag terugkreeg. Daar hoorde je haar vaak over klagen. De boosheid erover werd echter dikwijls niet direct geuit. Daar was ze te trots voor.
In het voorbeeld van Jessica is haar trots en de behoefte aan waardering haar gevangenis. De niet geuite boosheid leidde tot allerlei somatische klachten, die fysiek een (onbewust) zelfgecreëerde gevangenis werden. Als Jessica echter haar patroon leert te herkennen en erkennen, kan zij de weg “eruit” weten te creëren. Het klagen is goed als alarmsignaal onder de lijn te gebruiken. Daarnaast is het van belang dat ze leert te zien dat het liefde een geschenk is dat vrij gegeven én ontvangen mag worden en dat je daar niets voor hoeft te doen behalve je hart open te stellen.
Of je het je wilt realiseren of niet, we hebben er dus allemáál één, zo’n gevangenis. Letterlijk of in ieder geval figuurlijk! Ook al komen we uit een “normaal” gezin, we hebben allemaal uit zelfbescherming patronen aangeleerd die in zekere mate “(zelf)vernietigend” of tenminste afstand scheppend zijn. Daarom is het programma ook waardevol voor mensen in andere omgevingen. De aanpak biedt een hoopgevend perspectief op een mooiere, emotioneel gezondere samenleving, waar ik heel blij van kan worden. Ik neem je graag een stukje mee met een eenvoudige oefening.
Al kun je je dan wellicht niet (meer helemaal) bevrijden van je gevangenis of ziekte, in mentale en emotionele zin kun je wel leren “vrijer” en gelukkiger te worden en dat met anderen te delen. En het fijne is dat dat dan ook weer effect heeft op je fysieke gesteldheid.
Overigens geldt dat ook andersom: De drie centra van intelligentie – buik (trigger: boosheid, schuld; afwezigheid van autonomie en respect), hoofd (trigger: angst; afwezigheid van steun, zekerheid en veiligheid) en hart (trigger: emoties, schaamte; het ontbreken van gevoel van waarde, erbij horen, gezien worden in wie je bent) – communiceren met elkaar. En je kunt leren de intelligentie van die drie centra goed te gebruiken. Het enneagram biedt daarvoor allerlei mooie inzichten en tools. Je kunt echter beginnen met deze simpele oefening die al een groot verschil kan maken:
De oefening, ook wel “the line of choice” oefening genoemd, vraagt om heel regelmatig even bij jezelf “in te checken” en jezelf af te vragen: Hoe sta ik ervoor?
Je kunt daarvoor je ademhaling gebruiken. Die is er altijd en die kan je helpen om te voelen welke fysieke signalen er zijn, hoe je er met je emoties voor staat en wat er allemaal in je brein speelt.
Vervolgens kun je jezelf afvragen: Waar sta ik, boven of onder de lijn?
Staat van zijn als je boven de lijn bent, is dat je bewust aanwezig bent, fysiek, emotioneel, mentaal.
Mensen die boven de lijn zitten, nemen persoonlijke verantwoordelijkheid voor hun eigen gedrag en emoties. Zij geloven in leren en groeien en houden zich niet bezig met gelijk hebben of winnen. Ze geloven dat situaties en bondgenoten kunnen bijdragen aan hun groei. Ze kunnen het leven van de positieve kant zien en genieten. Ze leven met een nieuwsgierigheid, kunnen goed luisteren, spreken met overtuiging, onderzoeken hun overtuigingen en leven een soepel leven. Ze voelen zich verbonden met anderen en met zichzelf, moeiteloos.
Om meer herkenning en her-innering (ook: verinnerlijking) van die essentie te krijgen, kan het enneagram helpen. Het mooie is dat ieder persoonlijkheidstype zijn eigen essentiekwaliteiten heeft.
Staat van zijn: Onbewust, reactief, geleid door (onbewuste) angst, in de rol van “slachtoffer” of (be) “strijder”. Onder de lijn zit je als je in meer of mindere mate in je onbewuste reactiepatronen en gewoontegedrag zit. Als je heel eerlijk bent tegen jezelf, herken je kwesties als:
Mensen die onder de lijn zitten, hebben een bepaald beeld van de wereld. Zij geloven (onbewust) dat er niet genoeg is. Het kan zijn dat er niet genoeg geld, tijd, ruimte, energie, liefde, aandacht is. Ze kunnen geloven dat hun manier van kijken de enige goede is. Ze geloven ook dat er daar buiten in de wereld iets is dat hen bedreigt. Iets of iemand bedreigt hun behoefte aan waardering, veiligheid of controle, e.d..
Ze ervaren bovendien dat de situatie ernstig is. Hoe lager je je onder de lijn bevindt, hoe ernstiger de situatie lijkt. Mensen die onder de lijn zitten, zijn geneigd zich ook op een bepaalde manier te gedragen. Ze zijn geneigd om zich aan bepaalde overtuigingen te hechten. Zoeken naar fouten of schuld, roddelen, zoeken naar verklaringen, rationaliseren, vergoeilijken, raken overweldigd en mijden conflict of zoeken het juist op om te “overleven”.
Het blijven verstoppen (onder de lijn) leidt tot steeds ongezondere reacties, waarbij uiteindelijk (zeer) destructief gedrag kan ontstaan. Van jou naar de ander en de ander naar jou. Het niveau van schending is bereikt. Dan voelt het ego zich gelegitimeerd anderen de schade toe te brengen waar jezelf bang voor bent. En dat kan je serieus in de problemen brengen.
Voorbeeld: Petra groeide op in een gezin met extraverte ouders, die er erg van hielden om leuke dingen te doen. De komst van haar broertjes leverde veel stress op, want die vroegen veel aandacht van haar vader en moeder, die mede door hun drukke baan (emotioneel) niet altijd beschikbaar waren. Petra leerde dat het voor de sfeer in het gezin handiger was om haar problemen niet ook nog eens toe te voegen, want voor ze het wist kreeg ze dan een flinke veeg uit de pan. Het werd een slimme strategie om af te stemmen op de stemming en behoeften van de anderen en zich daarin aan te passen en zichzelf met haar eigen behoeften terug te trekken. Op school werd ze door haar teruggetrokken gedrag echter juist daardoor gepest. Ze leerde zich steeds verder terug te trekken en anderen dan maar stom te vinden, om verdere afwijzing te voorkomen.
In het voorbeeld van Petra is haar zelfisolatie en het idee dat zij wél lief was voor anderen en zij dat allemaal wel kon verdragen als ze ook maar voldoende met rust werd gelaten, haar gevangenis. Zo hoefde ze haar eigen boosheid niet te voelen, die haar zou kunnen helpen zich te bevrijden “uit de gevangenis”. Bij een zekere pestkop die net teveel was, ontplofte echter de boosheid, waardoor ze agressief werd. Toen waren de poppen natuurlijk aan het dansen thuis … iets wat ze juist zo hardnekkig trachtte te vermijden.
Petra kan leren wakker worden op haar neiging zich terug te trekken en de noodzaak ervan in twijfel trekken voor iedere nieuwe situatie. Soms helpt het om dan eerst in een Innerlijk Werkboekje eens te oefenen met wat je in die situaties dan zou kunnen zeggen of vragen. En het dan eens met iemand die je vertrouwt te bespreken. Daarnaast kan ze leren ervaren dat als ze zelf plek inneemt en ook haar behoeften, emoties en gedachten uitspreekt (ook al zijn ze nog niet helemaal helder), ze een heel betekenisvolle bijdrage levert aan het gezin, haar vriendenkring, het samen leven.
Als je nu begrijpt wat het is om boven of onder de lijn te zitten is het goed om te weten dat we geprogrammeerd zijn om onder de lijn te zitten. Ons brein is namelijk geprogrammeerd om gevaar waar te nemen. En we raken steeds meer gefocust op mijden van gevaar en pijn dat we eerder hebben ervaren.
Als er zich iets voordoet dat lijkt op dat gevaar, gaat er een chemische reactie door ons brein, die ervoor zorgt dat we onder de lijn terecht komen. Deze reactie is gemaakt om ons te helpen te overleven als er een echt gevaar dreigt voor ons fysiek overleven. We kunnen echter maar lastig het verschil zien tussen onze fysieke overleven en de bedreiging van ons ego of identiteit. We reageren (onbewust) en worden defensief als we een bedreiging voor ons ego ervaren.
Op veel manieren wordt onder de lijn zitten “natuurlijk” of “normaal” beschouwd in de huidige wereld. We zijn dan echter niet in staat om heel creatief en innovatief te zijn. En ook lukt het niet om goed te kunnen samenwerken met iedereen en een waardevolle relationele connectie met anderen te kunnen voelen. In wezen zijn we slechts aan het overleven … tot dat we dat niet meer vol kunnen houden.
Vaak lukt het nu nog niet om jezelf “in het moment” op aanwezigheid boven of onder de lijn te “betrappen”, maar de meeste mensen lukt het prima om dit in eerste instantie achteraf van zichzelf te kunnen zien. Door vaak te oefenen kun je je triggers beter gaan herkennen en zul je merken dat je steeds vaker bewust kunt gaan kiezen “in het moment”.
Doe de zelfobservatie met compassie naar jezelf (!): Realiseer je dat je deze reactie niet voor niets hebt. Er deed zich iets voor waarvan je dacht dat het je “bedreigde”. Maar de vraag is of die gedachte / die gevoelens (ook angsten) wel waar was/is, in het nú. Zie ook de oefening in het blog “Emoties, wat moet je ermee”
Gabor Maté vertelt er mooi over, hoe je van je triggers kan leren en hoe belangrijk het is de opkomende gevoelens toe te laten, er gewaar van te leren zijn, zónder je reacties te onderdrukken en zónder te uit te leven, zie bijvoorbeeld dit interview over o.a. attachment of deze opname over omgaan met boosheid.
Onder de lijn zitten mag dus! Je hoeft echt niet de perfecte mens te zijn (hoe harder je daar aan werkt, hoe groter je gevangenis wordt!). De kunst is te zien waarom je daar nú zit en hoe je link met je verleden je in deze reactie bracht. Je kunt leren dat wat in het nú gebeurt te scheiden van wat er nú gebeurt. Door bij je reactie aanwezig te leren blijven en de onderliggende gevoelens en gedachten de ruimte te geven, is het mogelijk om het oude “verhaal” en automatische patronen los te laten. Het enneagram, familie-opstellingen, heartmath en loslaatmethodieken kunnen daarbij helpen.
Jouw leven en het leven van anderen om je heen wordt daar echt een stukje mooier van. Jouw mentale, emotionele en fysieke gezondheid en “aanwezigheid” heeft namelijk ook zijn positieve weerslag op je omgeving!
Door regelmatig bij jezelf in te checken – gebruik daarvoor je ademhaling en bijvoorbeeld een bodyscan – en zo dit bewustzijn te oefenen, kun je steeds vaker schakelen van onder naar boven de lijn. Zit je toch weer eens onder de lijn, en merk je dat je automatisch gedrag vertoont, denk aan de eerder genoemde compassie, maar neem de verantwoordelijkheid om te kijken waarom en of dat nú wel zo nodig was. En probeer van daaruit een vraag te stellen.
Je gedrag, bijbehorende overtuigingen, emoties en fysieke gewaarwordingen onderzoeken en oefenen erbij aanwezig te leren blijven – zónder directe automatische reactie! – is een ongelooflijk grote bron van informatie. Het helpt je te gaan ervaren waar het eigenlijk écht voor jou om gaat en dat op een constructievere manier in de wereld te brengen.
Met elkaar in gesprek gaan over waar jij je bevindt en waarom je onder de lijn zit vraagt eerlijkheid en een zekere moed, maar levert je ongetwijfeld heel waardevolle gesprekken en de benodigde opener relaties op die bijdragen aan jouw groei.
Veel succes en plezier met oefenen! En kijk maar eens wat er voor mooie kleine dingen er gebeuren als je dit (vaker) doet!
Bronnen: Enneagram Prison Project, Global Leadership Foundation, Riso & Hudson
Rustig blijven in lastige tijden … Dat valt lang niet mee. Als er iets akeligs gebeurt – of wanneer we (soms onbewust) denken dat iets akelig is – hebben we de neiging om er “controle” over te willen hebben. We “moeten” er onmiddellijk iets mee. Wat we er mee “moeten” hangt erg af van ons eigen afweermechanisme en patronen. De één verdringt of verdooft het, de ander schiet onmiddellijk in de actiemodus, weer een ander bedenkt allerlei angstscenario’s, etc.
Voor je het weet laat je jezelf leven door je eigen angsten of andere emoties. Wat nou, als je jezelf eens zou leren er bij aanwezig te blijven? Je zult zien dat je écht kunt leren in grotere vrijheid te leven!
Niet-constructief gedrag vertonen we allemaal in meer of mindere mate. Ons “overleefmechanisme” slaat aan. Er gebeurt iets in onze omgeving en voor we het weten, laten we ons leven door onze angsten en schieten we in patronen, die vaak terug te voeren zijn tot in onze vroegste kindertijd. We gaan gedrag vertonen, waarmee we onszelf “gerust” stellen, om de angst waar we zo bang voor zijn niet meer hoeven voelen. Gedrag dat nodig líjkt en in je kindertijd vermoedelijk heel nodig wás om je veilig of geliefd te kunnen voelen, maar nu heel vaak niet meer.
Als je te vaak en te veel dit gedrag vertoont, keert het zich tegen je. Het kost veel energie (met risico van mentaal of fysiek ziek worden), je wordt steeds ineffectiever en raakt steeds verder uit contact met anderen. En het kan zo maar zijn dat je op een gegeven moment merkt dat de emoties – als boosheid, verdriet, angst, kwetsbaarheid, onzekerheid, falen, tekort gedaan worden, tekortschieten – die je “normaal” weg weet te stoppen of te onderdrukken, steeds vaker ineens met enorme bakken tegelijk naar boven kunnen komen en je overweldigen.
Nu kun je deze negatieve gevoelens en angsten nog hardnekkiger gaan wegduwen, maar je kunt er ook iets mee gaan doen en jezelf bevrijden van je eigen “demonen”. Het kan je veel opleveren om bewuster te worden van je “overleefstrategie”, omdat je daar veel energie op verliest én in wezen zélf (!) iets in de wereld creëert wat je juíst niet wilt (selffulfilling prophecy). Maar hoe verander je je gedrag nu duurzaam? Kunstjes helpen immers maar kort.
Duurzame verandering die beklijft, vraagt dat je bewuster wordt van je eigen patronen en aanweziger leert blijven. Het vraagt een soort liefdevolle zelfdiscipline én compassie naar jezelf, waarmee je jezelf kunt “trainen” om te leren vanuit bewust Zijn te “kiezen” voor gedrag en je automatische patronen te kunnen vervangen door nieuwe mogelijkheden.
Een eenvoudig voorbeeld: Nu met deze Corona crisis kun je je laten leiden door je angst. Vanuit die angst kun je de behoefte krijgen om allerlei scenario’s te bedenken, zodat je voorbereid bent op “alles”. Grote kans dat je, omdat je daar zo druk van wordt in je hoofd, alle overzicht verliest en op een gegeven moment daardoor juíst signalen mist die leiden tot een catastrofe. Of je gaat hamsteren en zet daarmee anderen ook aan tot hamsteren, zodat de angst voor tekorten ook werkelijk wordt.
Je kunt ook bij je angst aanwezig leren blijven. Dan kun je zien wanneer de behoefte die ontstaat adequaat is of niet. Helpend is de realiteit van het “nu” te bekijken, het niet zo groot maken. Dan kun je met meer openheid van geest kijken naar wat zich voordoet. Het voordeel daarvan is dat je brein veel creatiever is. Je kunt veel makkelijker oplossingen bedenken voor wat zich aandient en nieuwe mogelijkheden zien. Mogelijkheden die de wereld misschien wel heel erg nodig heeft. Je ziet dat nu ook, bijvoorbeeld in het beschikbaar stellen van faciliteiten door ondernemers, mensen die de koppen bij elkaar steken om de crisis het hoofd te bieden, meer thuiswerken (waardoor minder CO2 uitstoot), meer saamhorigheid in de samenleving, etc.. Waardoor je ziet dat deze crisis in wezen ergens voor dient.
Eén van de manieren die ik in coaching gebruik om je te oefenen “wakkerder” te worden op je patronen en te leren bewuster te leven, is de oefening met de 5 G’s. Daarmee leer je stil te staan bij gedachten of overtuigingen die ten grondslag liggen aan je overleefstrategie en onderliggende gevoelens te “verwelkomen”.
Normaal zorgt je ego ervoor dat je dit juist niet doet, want je ego wil je beschermen tegen nieuwe pijn die lijkt op dat van vroeger (lees voor meer achtergrond de theorie over “gaten in je ziel” van Almaas). Echter verdrongen emoties (of het ontkennen van bepaalde delen van jezelf) ontpoppen zich vaak op een zeker moment als “duiveltjes”: Verwrongen versies van kwaliteiten die je uit “je eigen paradijs” hebt gegooid, ooit, uit zelfbescherming. Ze hebben je wat te vertellen!
Voorbeelden:
Daar word je dus niet effectiever van. Nadat je met het kernkwadrant-plus en/of het enneagram zicht hebt gekregen op jouw dominantie patronen, kun je aan de slag met de zelfobservatie-oefening met het kernkwadrant of onderstaande oefening.
Sta op een aantal (liefst vaste) momenten op de dag – bijvoorbeeld iedere keer nadat je toch even naar het toilet moet – even stil bij jezelf en voel hoe je “ervoor staat”. Heb je nog genoeg energie? Heb je over bepaalde dingen opgewonden of geërgerd? Heb je stress ervaren? Werd je ergens door getriggerd?
Kijk dan even terug op wat er is gebeurd in de verstreken tijd.
1.Beschrijf de gebeurtenis(sen), wel één voor één (!), die zich voordeed / voordeden. Wie waren er betrokken? Beschrijf het gedrag van de ander eens.
2. Sta vervolgens stil bij de gedachten die er toen allemaal in je hoofd spookten. Schrijf ook dit op. Die gedachten kunnen ook overtuigingen over jezelf of een ander zijn of over de situatie; gedachten over wat “moet” of wat “hoort” (je Innerlijke Criticus) of gedachten vanuit je “Gekwetste kind”-deel.
3. Er kwamen vervolgens ook vast allerlei gevoelens op. Dit kunnen gevoelens zijn die te maken hebben met deze situatie, maar wellicht komen er ook herinneringen op over vroeger. Laat dit gevoel (verdriet, boosheid, frustratie, ergernis, schuld, etc.) eens helemaal toe, blijf erbij aanwezig, adem er naartoe, en onderzoek waar het echt om draait. Schrijf die ook eens helemaal uit en censureer jezelf niet!
4. Op basis van die gevoelens en gedachten ga je (onbewust) bepaald gedrag vertonen: Je valkuil-gedrag of “overleef”-gedrag. Daar verlies je juist zoveel energie op. Beschrijf eens met welk gedrag je reageerde en waarom. Wellicht komen nog nieuwe gedachten of gevoelens op?
5. Je ziet dat jouw gedrag weerstand oproept of tenminste niet effectief is. Schrijf het onbedoelde gevolg van je gedrag ook maar op.
Misschien ervaar je, dat als je bij het gevoel (zie punt 4.) aanwezig blijft, dat er ook iets “shift” in jezelf. Mogelijk kun je dan de situatie ineens op een andere manier bekijken of ervaren.
Lukt dit nog niet, sta dan eens stil bij je bij je overtuiging of gedachten:
Leestip: De Vier Vragen, Byron Katie.
Je zult zien dat de oefening best mee valt en je zo ook oud zeer op kunt ruimen. Deze oefening is een mooi begin.
Het gaat er daarbij overigens niet om, dat je jezelf gaat begrijpen, maar met name dat je “wakkerder” of bewuster wordt.
Met andere oefeningen en werkvormen en de inzichten van het enneagram kun je verder werken aan je zelf-bevrijding. Een vervolg hierop is bijvoorbeeld de oefening “het enneagram van het loslaten”, creatieve werkvormen, opstellingen of andere systemische oefeningen, waarmee je ook je fysieke en emotionele intelligentie kunt leren gebruiken.
De kunst is uiteindelijk om te leren toelaten dat je af en toe een “nietsnut, luilak, foutenmaker, kwetsbaar, onzeker, machteloos, …” (vul in: (basis)angst of geïncorporeerde ouderboodschap die gemeden of bestreden moet worden) mág zijn (van jezelf) en dat je je identificatie en zelfs gehechtheid met dit negatieve zelfbeeld los leert te laten. Want het is niet wie je bent, maar wat je soms doet of hoe je je kan voelen. Niet een ander kan jou helen en jouw zielegaten vullen, je mag en kunt dat zelf doen!
Zo wordt het stap voor stap makkelijker om waarachtig ontspannen, aanwezig, moedig, eenvoudig, vol vertrouwen, authentiek, waardevol, gelukkig, etc. te mogen zijn en meer en meer vanuit je essentie te kunnen leven.
Vergeet niet je eigen progressie te zien en geniet van je reis!
Wil je meer tips? Lees dan ook mijn andere blogs.
