Je herkent het vast wel: Er gebeurt iets in je omgeving en voor dat je het weet sla je er helemaal op aan. Voor mij was er deze zomer zo’n moment dat extra indruk maakte. Even verderop in de straat krijste een jongetje alles bij elkaar. Hij moest en zou een nieuwe ballon en bleef daarin compleet hangen. Voor mijn gevoel duurde dat zeker wel een uur. Het ging natuurlijk al lang niet meer over de ballon … Hij schreeuwde vanaf de bovenverdieping om aandacht van zijn moeder, maar wat er ook gebeurde, er kwam nauwelijks reactie van de moeder en wat er kwam was afwijzend. Van vader kwam helemaal geen reactie.
Hartverscheurend vond ik het en het riep allerlei fysieke en emotionele spanning op. Ik voelde heel veel boosheid en een neiging op te gaan sporen waar al dat geluid toch vandaan kwam, om iets aan die situatie te gaan doen. Ik merkte ook een oordeel, over die onverantwoordelijke ouders die hun kind maar in de steek lieten. En een verlangen om wat aan het leed te gaan doen.
Inmiddels weet ik wel, dat het de situatie echt niet beter maakt, als ik in een vlaag van oordeel en boosheid iets ga “bestrijden” (zie ook blog met uitleg over het model boven en onder de lijn). Ook al heb ik op dat gebied heel wat talent en passie, het gaat er ook om dat ik dat met wijsheid en compassie inzet.
Hoe akelig de situatie ook was voor het jongetje, het had natuurlijk ook van alles te maken met oude pijn die de situatie in mij opriep. Daarbij reageerde ik niet alleen met allerlei gedachten (en oordelen), maar ook emotioneel en zelfs fysiek. Los van de vraag of ik nu zou moeten opkomen voor het jongetje, realiseerde ik me dat ik het kon gebruiken voor mijn eigen groeiproces.
Het jongetje dat in al zijn pijn genegeerd werd, riep bij mij herinneringen op aan mijn eigen situaties waarin ik emotioneel geen of onvoldoende support kreeg en soms zelfs dagen (weken) lang een “silent treatment” van mijn eigen moeder kreeg. En een vader die het maar liet gebeuren. Zo kreeg de gebeurtenis op deze zomerdag veel meer extra lading, want ik belandde eigenlijk voor ik het wist in mijn “verhaal” van vroeger. Mijn eigen traumatische ervaring dus, waarin ik mij machteloos, eenzaam en verlaten voelde. Als ik die oude beleving (mijn “verhaal”) meeneem in mijn reactie van nu, maakt dat situaties niet echt veel beter, omdat alleen al de energie die ik dan meebreng maakt dat de deurtjes van de ander onmiddellijk gesloten worden en zij niet meer open staan voor wat ik dan ook maar te berde wil brengen.
De impact van zo’n gebeurtenis van “emotionele verwaarlozing” is enorm. En helaas zien we het voortdurend. In het groot, zoals het leed in allerlei oorlogsgebieden en in het “klein”, zoals in een gezin dat met de televisie aan het avondeten verorbert.
Het “still face experiment” van dr. Edward Tronick laat op impactvolle wijze zien hoe een baby totaal in de war raakt en reageert wanneer een ouder geen contact maakt. Als ouder heb je vaak niet eens een idee wat voor een schade je onbewust en onbedoeld aanbrengt. Maar toch, het gebeurt wel. Want hoe vaak gebeurt het niet dat we niet met onze aandacht écht bij elkaar zijn. Ik noem alleen al de verslaving aan onze telefoon, die maakt dat we voortdurend worden afgeleid en niet echt contact hebben. Ouders die – in Corona tijd zelfs gedwongen – thuis werken en tegelijk voor hun kinderen proberen te zorgen.
En dan heb ik het niet eens over andere traumatische ervaringen die je als kind kan oplopen. Verwaarlozing is één van de ACE’s die een verwoestende impact op je fysieke en mentale gezondheid en je kansen in het leven kunnen hebben als ze niet worden opgevangen. In deze TEDX-lezing met de titel Childhood trauma is not something you just come over it as you grow up, betoogt kinderarts Nadine Burke Harris dat zij en haar collega’s zich goed bewust moeten zijn van de gevolgen van ACE’s op volwassen leeftijd en vertelt ze over wat het effect ervan is op je ontwikkeling. Een aanrader!
En denk je nu, dat dat een ver-van-je-bed-show is? In coaching en ook in trainingen merken we dat bij veel mensen sprake is van (vroege en vaak ook ernstige) trauma’s. Maar worden ze (h)erkend?
Als ouders de consequenties van hun eigen gedrag werkelijk zouden kennen en niet zo onthand zouden zijn, zouden ze vermoedelijk vast niet zo handelen. Maar gevormd door hun eigen ervaringen en door ideeën over wat hoort, of als gevolg van akelige omstandigheden buiten de eigen directe invloed, is er vaak sprake van onmacht of onvermogen. Als ouder sla je je er dan maar doorheen, helaas soms zelfs letterlijk, waarbij vaak ook een zekere verdoving (in ieder geval van je eigen onvermogen) plaatsvindt.
Een voorbeeld daarvan is dat mijn vader dingen toeliet, omdat hij het heel ingewikkeld vond om tegen mijn moeder in te gaan. In zijn onveilige gezin van oorsprong, waar o.a. fysiek geweld werd gebruikt, had hij geleerd maar beter zijn mond te houden. Zijn opvoeding en die van mijn moeder vormden zo hun eigen dynamiek, die weer heel bepalend was voor hoe ik met mijn broers groot gebracht en gevormd ben.
Zo geven we – veelal onbewust en onbedoeld – van generatie op generatie ongezond gedrag en trauma’s door. Het zou zo mooi zijn als we die patronen zouden kunnen doorbreken. Als we onszelf als volwassene in ieder geval voor een deel kunnen helen, scheelt dat al zo veel!
Stil staan bij je trauma’s is geen dagelijkse kost voor iedereen. We praten er liever niet over. Vergis je ook niet: Soms worden trauma’s worden weggewuifd als “normaal”, terwijl ze dat (voor jou) niet zijn geweest. Het gaat immers op de impact die het op jou had, toen. Vaak ook al in de pre-verbale fase, zodat je dat niet eens actief herinnert, maar je lijf het wel weet.
En we hebben ze ook allemaal: Iedereen heeft wel (mini (?)) trauma’s uit het dagelijks leven, al was het maar omdat onze ouders ons door vaak heel gewone omstandigheden niet altijd volledig konden geven wat we nodig hadden. Denk aan een geboorte van broertje of zusje, waardoor je als oudste kind ineens minder aandacht kreeg. Deze gebeurtenissen vormen ons en zorgen voor het kunnen ontwikkelen van ons talent en vaardigheden, en copingmechanismes die zowel positief als negatief kunnen uitpakken.
Zo leerde ik dat het een goed idee was om taken van mijn moeder over te nemen en ging me gedragen als een kleine volwassene, die het liefst op eigen initiatief, heel verantwoordelijk, de dingen foutloos deed. Dat bleek de rol te zijn die me het meeste waardering en verbinding opleverde of tenminste voorkwam dat ik kritiek kreeg.
Hoe gezonder we in onze kindertijd gevormd, gekoesterd en gespiegeld zijn, hoe minder we in ons latere leven (onbewust) op zoek blijven naar wat we toen misten. Aanleg en wat je geleerd is, komen hierbij samen. In het kader van zelfontwikkeling kan het relevant zijn te onderzoeken hoe jij gevormd bent en waaraan (aan welk gemis of tegenovergesteld verlangen) jij gehecht bent geraakt.
Aanknopingspunten daarvoor kunnen we vinden in de objectrelatietheorie, die door Riso & Hudson gelinkt is aan het Enneagram. Die bieden samen ingang of inzicht in hoe jij je als persoon hebt ontwikkeld. Dat wil zeggen hoe je als kind relaties hebt opgebouwd (of juist niet) met de belangrijkste “hechtingsobjecten”: De vader(functie), de moeder(functie) en de hechtingsomgeving. Deze vroegste relaties hebben gezorgd voor mentale plaatjes – “verhalen” – die in je latere leven nog steeds een rol blijken te spelen.
| Koesterende functie (vaak moeder) | Beschermende functie (vaak vader) | Hechtingsomgeving (vader & moeder & hun dynamiek) | |
| Hechting | 3 | 6 | 9 |
| Frustratie | 7 | 1 | 4 |
| Afwijzing | 8 | 2 | 5 |
Daarover een andere keer meer.
Best schokkend is, dat uit onderzoek blijkt dat 1 op de 2 mensen, vaak al in hun kindertijd, te maken heeft gehad met tenminste één van de veel ernstiger vormen van trauma, die toxische stress oplevert. Vormen van trauma’s zijn
Trauma, in het bijzonder trauma waar je langduriger aan blootgesteld bent geweest en waarbij je niet terug kon vallen op iemand die je kon beschermen, troosten of anderszins opvangen, zorgt voor dusdanige stress dat het nodig was om je op de een of andere manier af te sluiten: Als vechten en vluchten niet kan, werkt alleen nog “bevriezen” en wegstoppen. En dat gaat vastzitten, in je hoofd, je hart en je lijf. De last die dat geeft is groot, maar omdat het belang zo groot is en je ook niet weet hoe het anders kan, lukt het vaak jarenlang, soms decennia, om vol te houden dit niet onder ogen te willen zien. Veelal tot je tegen een muur loopt of ziek wordt en wel gedwongen wordt.
Uit onderzoek, zoals de Adverse Childhood Experience Study, blijkt dat naar mate het aantal ACE scores toeneemt, het risico toeneemt op
| Alcoholisme en drugsmisbruik Depressie Fatale dood Kwaliteit van leven,welzijn Hartproblemen Leverproblemen COPD Kanker Financiële stress Risico op geweld met intieme partner | Veel sexpartners Seksueel overdraagbare ziektes Zelfmoordpogingen Ongewenste zwangerschappen Vroeg beginnen met roken Jong seksueel actief zijn Tienerzwangerschappen Risico op seksueel geweld Slechte schoolprestaties Slechte werkprestatie |
Die trauma’s, of we ze nu erkennen of niet, maar vooral als we ze proberen te blijven ontkennen, hebben dus nogal een impact op ons leven en/of op dat van anderen in onze omgeving, privé of in werk. We beschadigen anderen (gelukkig vaak onbedoeld, maar soms voelen we ons zelfs gelegitimeerd anderen schade toe te brengen) en blijven problemen van generatie op generatie doorgeven, als we niet een mogelijkheid vinden patronen te doorbreken. Het heeft invloed op ons brein, maar heeft ook fysieke en emotionele gevolgen en ons hele welzijn.
En nogmaals, realiseer: We hebben ons allemaal leren aanpassen. De patronen die we daarvoor hebben ontwikkeld, “helpen” (of hielpen) ons om al onze grote en kleine trauma’s te overleven en deze niet meer – of niet opnieuw – te hoeven voelen. Ze hebben ons gevormd tot wie we nu denken te moeten zijn en hebben ons dus enerzijds veel talenten en coping mechanismes opgeleverd, maar zorgen ook voor blinde vlekken en problemen. De mate waarin we ons aanpassen, kan echter verschillen en dat leidt ook tot verschil in gedrag binnen je patronen (je enneagramtype).
Ik heb dus, net als jullie allen, geleerd afscheid te nemen van delen die mij kwetsbaar maakten, delen die ik niet meer wil zijn (en ook eigenlijk wil dat anderen niet zijn) en geleerd om een aangepaste versie te worden, uit zelfbescherming: Het masker (oftewel persona of persoonlijkheid. En ieder van ons is dus begrijpelijkerwijs nogal gehecht aan dat masker. We geloven (onbewust) dat we het masker (moeten) zijn, identificeren ons ermee.
Mijn hele systeem is erop gericht dingen goed te doen of beter te maken. Maar heel paradoxaal: Juist door daar zo hard voor te werken, gebeurt uiteindelijk het tegenover gestelde. Daar wil ik natuurlijk niet zo graag feedback op krijgen 😉 Het zijn dan juist die delen waar je afscheid van wilt hebben genomen, die zorgen voor de triggers in contact met anderen. Misschien herken je wel iets uit onderstaande tabel. Gelukkig is er dan ook nog een afweermechanisme.
Het masker denken te (moeten) zijn? Ja! Want hoe minder we in contact staan met wat ons gevormd heeft, hoe minder vrijheid we kunnen ervaren, ook al leverde dat wat ons gevormd heeft ons ook wel ons talent op. Ons brein staat dan op “auto-pilot” en we reageren meer op situaties, dan dat we er bewust voor kiezen. En dat kan leiden tot disfunctionele reacties – zoals mijn reactie had kunnen zijn om boos mijn buren verderop een lesje lezen in hoe je een kind moet behandelen (alsof ik de wijsheid in pacht zou hebben over hoe je je als ouder moet gedragen) – en verstoring van relaties in families of op werk, gebrek aan echt contact, allerlei vormen van verslaving en geweld en/of ziekte.
Besef dus ook: Destructief gedrag en alle (andere) vormen van verslaving, of het nu drugs, alcohol, gokken, koopverslaving, werken, “leuke dingen doen”, gamen, eindeloos TV kijken of op social media en apps zitten, etc. is, is niet het probleem, het is in feite een poging om het probleem op te lossen, zoals Gabor Maté dat zo mooi uitdrukt.
Belangrijk is daarbij te realiseren dat je in die noodzaak je aan te passen, delen in jezelf hebt “opgegeven” om te verbinding met je ouders (en later andere belangrijke personen in je leven) in stand te kunnen houden. En om verdere teleurstelling of afwijzing te voorkomen. En dat het dus doorgaans doodeng is om dit patroon, en de hele identiteit die we daaromheen hebben gecreëerd, op te geven. Maar dat het blijven onderdrukken van deze delen in het nú juist zorgt voor het ontbreken van verbinding en heelheid in onszelf en voor disfunctionele kanten in onszelf die we hardnekkig (kunnen) ontkennen.
| Persoonlijke groei of transformatie vraagt om bewust kiezen. Dan kunnen we transformeren in de richting van “integratie” . Wanneer we het pad van integratie volgen, zeggen we tegen onszelf: “Ik wil voller mijn leven leiden en er voller in staan. Ik wil mijn “oude verhalen” en gewoonten loslaten. Ik ben bereid om de waarheid te aanvaarden van wat ik ook over mezelf te weten kom. Wat ik ook mag voelen, en wat ik ook mag vinden, ik wil vrij zijn en waarlijk leven” Bron: De Wijsheid van het Enneagram, pagina 99. |
Belangrijk voor transformatie is het werkelijk leren voelen van compassie: Met je zelf en met anderen. Ik noem het “kijken met je hart”. Als je zou weten hoeveel weggedrukte pijn of trauma er verscholen ligt onder het soms niet zo aardige gedrag van jezelf en anderen, dan zou het veel makkelijker zijn om er mee om te leren gaan, verbinding te leren houden en jezelf en anderen te helpen helen. Met compassie komt echter dan ook verantwoordelijkheid – in het Engels zo mooi response-ability – leren nemen en zo nodig de juiste steun daarvoor organiseren.
Wat als je nu zou kunnen voelen en geloven dat er in wezen niets mis met je is? En dat dit hele – vaak grotendeels onbewuste masker, met het (onbewuste) verdedigingsmechanisme, rollen en gewenste identiteit, dat ongelooflijk veel overbodige energie, gezondheid, relaties, etc. kost, nú niet (meer) nodig is?
Dat is waarom het waardevol kan zijn om te kijken waarom en waardoor het patroon is ontstaan. Dan is het mogelijk om met zelfcompassie te kijken naar het waarom, begrip te krijgen en los te laten wat niet van jou is. Om delen die je om die reden hebt verstoten, weer te mogen integreren.
Werkelijke groei en persoonlijke effectiviteit draait dus om het aanleren van “response – ability”: Het leren omgaan met de “aanvallen” die je van binnen jezelf en/of van buiten ervaart, aanwezig leren blijven bij de emotionele stress die op komt, wanneer je door een “trigger” verstrikt raakt in “het verhaal” dat je jezelf vertelt over wat er op dat moment aan de hand is. Het “verhaal” dat – soms heel diep verborgen – in je brein, hart en lijf zit.
Het vraagt ook een “liefdevolle zelfdiscipline”: Dagelijks oefenen, in leren checken bij jezelf, door bijvoorbeeld ademhalingsoefeningen, bodyscans, meditatie-oefeningen, heart math oefeningen, die helpen te komen tot:
Om te komen tot manieren die je helpen om jezelf – je eigen innerlijke kind – (opnieuw) te koesteren en groot te brengen en daar de juiste steun voor te leren vinden.
Beschermende factoren helpen een kind zich sneller veilig te voelen na het ervaren van de toxische stress van ACE’s en helpen de fysieke veranderingen te neutraliseren die van nature optreden tijdens en na een trauma. En gelukkig kunnen zelfs de negatieve gevolgen van toxische stress van ACE’s worden opgevangen met de steun van zorgzame, competente volwassenen en passende interventie en ondersteuning.
Voorbeelden van beschermende factoren zijn bijvoorbeeld:
Als volwassene kun je ook deze punten of alternatieven ervoor alsnog leren integreren in je leven. In coaching kunnen we onderzoeken wat voor jou goed werkt.
Met onze patronen, die voor onszelf oh-zo-normaal kunnen lijken, schieten we onbewust dus regelmatig onszelf in de voet. Dat kan aanleiding zijn om bijvoorbeeld ook eens te onderzoeken welk “ideaal” Zelf jij loyaal aan denkt te moeten zijn. Waar jij ook als het ware aan gehecht en zelfs “verslaafd” bent geraakt. Want dan kun je reacties opnieuw vorm leren geven en kun je het vermogen creëren om je emoties te reguleren en gezonde manieren van veiligheid en verbinden leren. In wezen gaat het over het opnieuw grootbrengen van je gekwetste innerlijke kinddeel.
Een cognitieve benadering kan een ingang zijn. Die rode draad en triggers hebben “van alles” te maken met wat je onbewust geleerd hebt in jezelf weg te duwen, te verdringen. Het enneagram kan ons daarbij goed helpen, omdat we daarmee kunnen ontdekken welke patronen er zijn en waarom die er zijn, maar ook kunnen helpen om te zien en te herinneren (weer connectie mee maken, want het is nooit weggegaan) wat onze eigenlijk “natuurlijke” staat van zijn is. Het is een hulpmiddel om te ontdekken op welke manier ons brein eigenlijk voortdurend onbewust de omgeving, ons lichaam en de relationele signalen scant op “gevaar” en hoe eerder opgeslagen ervaringen de basis vormen voor deze volstrekt automatische inschatting. Een bepaalde houding, gezichtsuitdrukking van iemand of een geur kan zelfs al een automatische reactie veroorzaken: Schrikken, afstand nemen, wegvluchten, vechten. En niet zelden gebeurt dat in een situatie die achteraf bezien niet zo “onveilig” was als je dacht.
Het lijf is ook een goede ingang. Het lichaam geeft door spanning, ongemakken, klachten of ziekte aan welk gemis (onbewust) wordt ervaren, het “gat in onze ziel”, emoties waaraan we geen woorden voor hebben en wat is afgesplitst of is “bevroren”. Door signalen van ons lichaam te leren zien en voelen en er bij te halen, kunnen we delen van onszelf waar we (onbewust) afscheid van hebben genomen (of eigenlijk: hebben moeten nemen), weer integreren zodat we een beter gebalanceerd mens met betere connectie met onszelf én met anderen kunnen zijn.
Niet toevallig is er vaak ook een relatie tussen de plek waar onze klachten of spanningen zich voordoet en de (gedrags- / emotionele) problematiek. Het lijf of je ziekte kan je dus in wezen uitnodigen je relatie met alle delen in jezelf weer te herstellen. Delen waar je emotioneel / cognitief niet meer bij kon, weer integreren, zodat energie weer kan stromen. Een haptotherapeut of holistische massagetherapeut, bijvoorbeeld, kan heel ondersteunend aan dit ontwikkelproces zijn.
Tot slot, maar niet als laatste, zijn emoties ook een goede ingang. Boosheid, verdriet, angst, zijn onze waarschuwingssystemen. Als we leren daarbij aanwezig te blijven, in plaats van ze uit te leven of weg te stoppen, kunnen we ze leren gebruiken als “intelligenties”. Het zijn poorten naar wat soms diep in ons verborgen zit, mede omdat een deel van onze ervaringen uit onze aller vroegste kindertijd komen en/of doorgegeven zijn vanuit generaties voor ons.
Om op die diepere niveaus te werken, kunnen bijvoorbeeld familie opstellingen of creatieve counseling helpen zichtbaar te maken wat tot op heden onzichtbaar was maar wel invloed heeft op jouw welzijn en je gedrag. Het letterlijk en figuurlijk “in beweging” komen is nodig om te transformeren, energie weer te laten stromen en de weg terug te vinden naar wie je ten diepste bent.
Ik hoop dat het lezen van dit blog je heeft geïnspireerd om met wat meer compassie naar jezelf en anderen te kijken en – wie weet te voelen – dat het de moeite waard is om bij jezelf af en toe “onder in de kelder” te kijken en daar (weer) eens wat op te ruimen. Daar wordt de wereld dan ook weer een beetje mooier van. En dat kunnen we echt wel gebruiken!
